کد مطلب:20883 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

فضائلي كه براي بعضي از سورههاي قرآن در احاديث آمده است، آيا فقط با خواندن اين سورهها با حضور قلب، نصيب انسان ميشود؟ يا بايد علاوه بر خواندن از معني سورهها نيز آگاه شويم و به آن عمل كنيم تا ثواب كامل نصيب انسان شود؟

ثواب قرآن منوط به درك معاني آن نيست اگر چه خوب است سعي شود تا معني آن را درك نمايد و از ارشاد و علوم آن بهرهمند گردد. پس اگر براي درك ثواب، قرآن بخوانيم خواندن متن عربي آيات نيز ثواب دارد. و در صورتي كه ميخواهيم از علوم و معارف بيكران قرآن استفاده كنيم، شايسته است به ترجمه و حتي تفسير مختصر آن نيز توجه كنيم.

قرآن كريم، ماية هدايت و رحمت است.(لقمان، 1 و 2) اين كتاب شريف و كلام لطيف، مربّي و راهنماي انسان در رسيدن به كمال نهايي و نزديك شدن به خداست و بشر را بهسوي خير و سعادت سوق ميدهد و هدف اصلي و مهمترين فايده آن، انسانسازي و تربيت بشر است و فوايد و آثار ديگر، هدفي فرعي بهحساب ميآيد.(ر.ك: تفسير نمونه، آيةالله مكارم شيرازي و ديگران، ج 8، ص 317، 318 و 256 ، دارالكتب الاسلامية.)

در برخي روايات آمده است كه خواندن و قرائت سورههاي قرآن، فوايد متعددي دارد; از جمله: امامصادق7 فرمود: كسي كه همه روزه، قرائت سورة عمّ يتسألون را ادامه دهد، سال تمام نميشود، مگر اينكه خانه خدا را زيارت ميكند.(مجمعالبيان، ج 9 و 10، ص 637.) و نيز فرمود: هر كس به خواندن سورة مريم3 مداومت كند، از دنيا نخواهد رفت، مگر اينكه خدا به بركت اين سوره، او را از نظر جان و مال و فرزند بينياز ميكند;(همان، ج 6، ص 772.) البته منظور اين روايات، فقط خواندن آيات نيست; بلكه خواندن، مقدمهاي براي فهم قرآن است و درك آن نيز در جاي خود، مقدمهاي براي محقق ساختن دستورهاي آن در زندگي فردي و اجتماعي است و به طور قطع، اگر مسلمانان از مفاد سورههاي قرآن در زندگي خود الهام بگيرند، همه پاداشها و خواستههاي مشروع دنيا و آخرت را از آنِ خود خواهند كرد.(ر.ك: تفسير نمونه، ج 1، ص 60.)

در مورد فضيلت و خواصّ سورههاي قرآن، روايات فراواني نقل شده است; ليكن نميتوان در مورد آنها حكم كلّي صادر كرد; بلكه بايد يكايك روايات را بررسي و آنگاه به صحّت يا عدم آن حكم كرد; به ويژه كه روشن است برخي، به ساختن حديث در اينباره اقدام كردهاند.

علاّمه اميني; به نقل از قرطبي ميگويد: به مردي از زهّاد كه به وضع حديث در فضيلت قرآن و سورههاي آن اقدام نموده بود، گفته شد، چرا چنين كردي؟

در جواب گفت: ديدم مردم از قرآن كناره گرفتهاند، خواستم به اين وسيله آنان را به آن ترغيب نمايم.

به او گفته شد: با گفته رسول خدا: من كذب عليّ متعمّدًا فليتبوّأ مقعده من النّار چه كردي؟ در جواب گفت:

من به زيان او دروغ نگفتهام; بلكه به نفعش حديث ساختهام!

همچنين، وقتي از ابيعصمة (نوحبنابيمريم مروزي) ـ كه روايات فراواني درباره فضايل يك يك سورههاي قرآن از عكرمه از ابنعبّاس نقل كرده است ـ سئوال شد: اين همه احاديث را از كجا آوردهاي؟ در جواب گفت: هنگاميكه ديدم مردم به فقه ]ابيحنيفه[ و مغازي ]محمدبناسحاق[ سرگرم شده و از حفظ و قرائت قرآن اعراض كردهاند، اين احاديث را قربة الي الله وضع كردم!(الغدير، علاّمه اميني، ج 5، ص 6و275، دارالكتاب العربي / علم حديث، زينالعابدين قرباني، ص 73، انتشارات انصاريان.)

بيشتر اين روايات، همراه با سند ذكر شده; ليكن ذكر سند، بر صحّت آن دلالت نميكند، پس از تحقيقي كه انجام گرفت، كتابي كه سند اين روايات را بررسي كرده و صحيح را از غيرصحيح جدا كرده باشد، يافت نشد.

ممكن است با توجه به برخي از اخبار اخبار من بلغ بتوانيم فضايل و ثوابهايي كه براي قرائت آيات و سورهها وارد شده را ثابت كنيم. برخي از اين روايات عبارتند از:

1. قال الصادق7: من سمع شيئًا من الثواب علي شيء فصنعه كان له، و ان لم يكن علي ما بلغه.

2. قال الباقر7: من بلغه ثواب من الله علي عمل، فعمل ذلك العمل التماس ذلك الثواب، أُوتيه، و ان لم يكن الحديث كما بلغه.(اصول كافي، مرحوم كليني، ج 2، ص 93، دارالتعارف للمطبوعات / وسائل الشيعه، شيخ حرّ عاملي، ج 1، ص 80ـ82، مؤسسة آلالبيت:.)

مقصود اين روايات اين است كه اگر كسي شنيده باشد انجام دادن فلان عمل، داراي فلان ثواب است، او هم به اميد رسيدن به ثواب، به انجام دادن آن عمل اقدام نمايد، خداوند هم تفضّلاً پاداش وعده داده شده را به او خواهد داد; اگرچه ائمه: چنان دستوري را هرگز نداده و چنان پاداش و ثوابي را هرگز نفرموده باشند.

البته با توجه به اخبار من بلغ نميتوان نتيجه گرفت كه همه اخباري كه درباره ثواب قرائت سورهها و آيات رسيده، صحيح هستند و از معصومين: صادر شده; بلكه ميتوان نتيجه گرفت در مستحبات و فضايل اخلاقي، خداوند متعال از باب تفضّل و رحمت واسعه خودش، اين ثوابها را به بندگان عنايت ميكند; در ضمن اين اخبار براي اثبات معارف ديني و احكام شرعي قابل استدلال نيستند; زيرا براي اثبات معارف ديني و احكام شرع نيازمند دليل، برهان و روايات معتبر هستيم. توجّه به اين نكته لازم است كه اصل استحباب قرائت سور مسلم است.

بنابراين، با توجه به تسامح در ادلّه سنن تا جايي كه از روايات فضايل و خواصّ سورهها و آيات قرآن، بوي وضع و ساختگي استشمام نشود، و علاوه بر عدم مخالفت با قرآن و سنّت، با عقل نيز مخالفت نداشته باشد، معتبر است; ولي هرگاه مضمون حديثي با حكم عقل مخالف باشد و نتوان به گونهاي صحيح آن را تأويل كرد، اين خود دليل روشني است كه روايت از معصوم نيست و دست وضع و جعل در آن راه داشته است.(علم حديث، زينالعابدين قرباني، ص 76.) و در معارضه بين عقل و نقل اگر روايتي قطعيّالصدور بود، توجيه ميشود و اگر قطعيالصدور نبود، كنار گذاشته ميشود.